पाठ 10 अवसरको सदुपयोग

शब्दभण्डार

१. दिइएका अर्थ बुझाउने शब्द पाठबाट खोज्नुहोस् :

(क) पैदल माध्यमबाट एक ठाउँबाट अर्को ठाउँ पुग्ने वा घुम्ने काम :पदयात्रा
(ख) कुनै कुरा जान्ने इच्छा : जिज्ञासा
(ग) मनलाई अन्त नडुलाई एउटै कुरामा मात्र केन्द्रित गरेको एकाग्र
(घ) दायाँ अङ्ग शिव र बायाँ अङ्ग पार्वतीको गरी दुवैका आधा आधा अङ्ग मिलेर बनेको रूप : अर्धनारीश्वर
(ङ) देशविदेश घुम्ने व्यक्ति : पर्यटक

२. उपयुक्त अर्थसँग जोडा मिलाउनुहोस् :

अब्बल :  उत्तम, वातावरण : वरिपरिको परिवेश, समझदारी : होसियारी
विश्राम : आराम गर्ने काम, वेशभूषा : पहिरन

३. पाठबाट कुनै पाँचओटा पारिभाषिक शब्द पहिचान गरी तिनको अर्थ लेख्नुहोस् :

उत्तर : इन्द्रध्वजोत्थान : इन्द्रजात्रा सुरु गर्दा इन्द्रको सम्मानमा लिङ्गो ठड्याउने काम

इन्द्रध्वजपातन : इन्द्रजात्राको आखिरी दिन इन्द्रध्वजलाई पल्टाई नदीमा सेलाउने काम

वादविवाद : कुनै कुरा वा विषयको तत्त्वनिरूपणका निम्ति आफ्ना बुँदाको समर्थन र विपक्षीका बुँदाको खण्डनसाथ गरिने छलफल, तर्कविर्तक

अर्धनारीश्वर : दायाँ अङ्ग शिव र बायाँ अङ्ग पार्वतीको गरी दुवैका आधा आधा अङ्ग मिलेर बनेको रूप

दैनिकी : दिनैपिच्छेका घटना वा दिनदिनै प्राप्त भएको तथ्य लेख्ने पुस्तिका

४. तल दिइएका शब्दलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

प्रदूषण : वातावरण  प्रदूषण भएमा हामी रोगी हुन्छौँ ।
सङ्क्रमण : डेङ्गु सङ्क्रमणबाट धेरै मानिस बिरामी भएका छन् ।
चित्रकला : मैले चित्रकला प्रदर्शनी हेरेर आएँ ।
व्यायाम :  नियमित व्यायाम गर्नाले निरोगी भइन्छ ।
निर्णायक : प्रतियोगितामा निर्णायकको निर्णय निष्पक्ष हुनुपर्दछ ।
वायुमण्डल : वायुमण्डल प्रदूषण भएमा रोग फैलन्छ ।
अक्सिजन : पीपल धेरै अक्सिजन दिने रुख हो ।

बोध र अभिव्यक्ति

१. तल दिइएका शब्दको उच्चारण गर्नुहोस् :

विविधता, एकता, देश, ज्वलन्त, उदाहरण, संस्कृति, सन्देश, विदेशी, पर्यटक, सम्प्रेषण

२. ‘अवसरको सदुपयोग’ पाठ तोकिएको समयमा पालैपालो सस्वरवाचन गर्नुहोस् र उक्त पाठको विषयवस्तुका बारेमा छलफल गर्नुहोस् ।

३. तल दिइएका प्रश्नको एक वाक्यमा उत्तर भन्नुहोस् :

(क) दैनिकीमा कति दिनका विषयवस्तु समावेश छन् ?
उत्तर : दैनिकीमा तीन दिनका विषयवस्तु समावेश छन्
(ख) विद्यालयमा अतिरिक्त क्रियाकलापअन्तर्गत कुन कार्यक्रमको आयोजना गरिएको थियो ?
उत्तर : विद्यालयमा अतिरिक्त क्रियाकलापअन्तर्गत चित्रकला प्रतियोगिता र प्रदर्शनीको आयोजना गरिएको थियो ।
(ग) पुरस्कार वितरण कार्यक्रम कसको अध्यक्षतामा सम्पन्न भएको थियो ?
उत्तर : प्रतियोगिताको नतिजा सूचना पाटीमा टाँसिएको कुरा उल्लेख भए पनि पुरस्कार वितरण कार्यक्रम भएको कुरा दैनिकीमा उल्लेख भएको छैन ।
(घ) चित्रकला प्रतियोगितामा को प्रथम भए ?
उत्तर : चित्रकला प्रतियोगितामा दीपा प्रथम भइन्
(ङ) दीपालाई किन चित्रकला मन परेको हो ?
उत्तर : दीपालाई चित्र कोर्दा मन एकाग्र र शान्त हुन्छ । यसका साथै धेरै कुरा एउटै चित्रमा अभिव्यक्त गर्न सकिने भएकाले चित्रकला मन परेको हो ।

४. तल दिइएका प्रश्नको सङ्क्षिप्त उत्तर लेख्नुहोस् :

(क) अतिथि चित्रकारले बनाएको चित्र कस्तो थियो ?
उत्तर : चित्रकला प्रतियोगितामा निर्णयका लागि आएका अतिथि चित्रकारले पनि एउटा चित्र बनाउँछन् । त्यत्र चित्रमा एउटा यस्तो मानिस थियो जसको मुख कपालले छोपिएको थियो । जसका खुट्टामा दुईओटा पखेटा लागेका थिए । अवसर नामको त्यो चित्र अनौठो खालको थियो ।

(ख) अतिथि चित्रकारको चित्रले दिएको सन्देश के हो ?
उत्तर : अतिथि चित्रकारले कोरेको त्यो अनौठो चित्र अवसरलाई बुझाउन बनाइएको थियो । चित्रको मुख कपालले पुरै छोपिएको थियो । अवसर एकै स्थानमा बसिरहँदैन । यो उडेर अन्यत्र गइरहन्छ । चित्रको खुट्टामा पखेटा बनाइएको थियो । अवसरलाई देख्नासाथ त्यो उडेर अन्यत्र जानुअघि नै त्यसको सदुपयोग गरिहाल्नुपर्छ । अवसरलाई मौका पनि भनिन्छ । यसैले ‘मौका आउँछ, पखँदैन’ । यसलाई विशेष समयका रूपमा पनि चिन्न सकिन्छ । यही समयको महत्व बुझ्ने मानिस सफल हुन्छ भन्ने उक्त अनौठो चित्रको सन्देश हो ।

(ग) वातावरण प्रदूषण बढ्नुको कारण के हो ?
उत्तर : हिलोयुक्त र सहरी कोलाहल एवम् धुलोधुवाँ आदि वातावरण भएको अवस्था नै वातावरण प्रदूषण हो । प्रकृति शान्त र स्वच्छ हुन्छ । मान्छेका गलत खालका गतिविधिका कारण नै प्रकृतिमा प्रदूषण बढेको हो ।

(घ) थोरै खाजाले पनि पदयात्रामा सहभागी सबैले पेट भरिएको अनुभव गर्नुको कारण के हो ?
उत्तर : थोरै खाजाले पनि पदयात्रामा सहभागी सबैले पेट भरिएको अनुभव गर्छन् । यस्तो हुनु भनेको मैत्रीभावले भरिएको समझदारीको परिणाम हो । थोरै खाजा खोसाखोस गरेर कसैले एक्लै खाएको भए त्यति खानेकुराबाट सबैको पेट भरिँदैन थियो । दीपाका बुबाको सल्लाहअनुसार सबैले खाजा मिलेर खाएकाले सबैको पेट भरिएको अनुभव गरे ।

(ङ) परिवार वा समाजमा सबै जना सुखी र खुसी कसरी हुन सक्छन् ?
उत्तर : एकआपसमा सद्भावना र हार्दिक मित्रता भएमा जस्तोसुकै अप्ठ्यारो परिस्थितिमा पनि आनन्दको अनुभव हुन्छ । जहाँ परिवारका सदस्य वा समाजका मानिसहरुमा सद्भावना, मेलमिलाप र सहकार्य हुन्छ त्यस्तो परिवार वा समाजमा सबै खुसी र सुखी हुन्छन् ।

५. व्याख्या गर्नुहोस् :

(क) हाम्रो देश जातीय विविधताभित्र एकता भएको देशको ज्वलन्त उदाहरण हो ।
प्रस्तुत गद्यांश कक्षा सातको पाठ्यपुस्तकमा समावेश भएको ‘अवसरको सदुपयोग’ शीर्षकको दैनिकीबाट साभार गरिएको हो । पाठ्यपुस्तक लेखक समूहबाट तयार पारिएको यो दैनिकीको अंश दीपा कार्कीले लेखेको तेस्रो दिनको दैनिकीमा इन्द्रजात्राको अवलोकन गर्न जाँदा भनेकी हुन् ।
तेस्रो दिनको दैनिकीअनुसार दीपा र उनको परिवार इन्द्रजात्रा हेर्न गएका काष्ठमण्डप जान्छन् । त्यहाँ उनीहरूले इन्द्रजात्राका बारेमा धेरै जानकारी पनि हासिल गर्छन् । दीपाले त्यहाँ इन्द्रजात्रा मनाउन आएका विविध वेशभूषामा सजिएका मानिसहरू देख्छिन् । त्यसबेला उनलाई हाम्रो देश जातीय विविधताभित्र एकता भएको देशको ज्वलन्त उदाहरण हो भन्ने कुरा महसुस हुन्छ । उनलाई यहाँका मानिसहरु हरेक संस्कृतिहरु मिलजुली मनाउँदा रहेछन् भनेर विदेशीहरुमा पनि सन्देश पुग्दो रहेछ भन्ने लाग्छ । यस्ता सांस्कृतिक विविधतासम्बन्धी किताबमा पढेका कुराहरु आज प्रत्यक्ष देख्न पाउँदा उनलाई निकै खुसी लाग्छ । यस्तो विविधता भएको देशमा जन्मेर यस देशको नागरिक हुन पाएकामा उनलाई गर्वको अनुभूति हुन्छ ।
यसरी प्रस्तुत गद्यांशले हाम्रो देश जातीय विविधताले भरिएको छ । विविधताभित्रको एकता नै हाम्रो सांस्कृतिक पहिचान हो । यही पहिचानका आधारमा हाम्रो देश विश्वमै उदाहरणीय बनेको छ । यस्ता सांस्कृतिक विविधता जस्ता कुराहरु किताबमा मात्र होइन, बालबालिकालाई प्रत्यक्ष रुपमा सहभागी गराएर बुझ्नै अवसर दिनुपर्छ भन्ने विचारलाई उक्त गद्यांशले प्रस्ट पारेको छ ।

(ख) जुन ठाउँमा सद्भावना, मेलमिलाप र सहकार्य हुन्छ त्यस्तो परिवार र साथीसँगीको समूहमा सबै खुसी र सुखी हुन्छन् ।

प्रस्तुत गद्यांश कक्षा सातको पाठ्यपुस्तकमा रहेको ‘अवसरको सदुपयोग’ भन्ने दैनिकी पाठबाट साभार गरिएको हो । यो दैनिकी नेपाली पाठ्यपुस्तक लेखक समूहबाट तयार पारिएको हो । दैनिकीको दोस्रो दिन पदयात्रा गरेको दैनिकी लेख्ने क्रममा दीपा कार्कीले उक्त अंश पनि लेखेकी छन् ।
तारकेश्वर क्षेत्रको पदयात्राका क्रममा मन्दिरको दर्शन पटि भोक लाग्दा दीपा र उनका साथीहरू खाजा खान जम्मा हुन्छन् । खाजा चाहिँ गाडीमा नै छुट्छ । त्यस ठाउँमा कुनै होटलहरु पनि हुँदैनन् । अवधेश झाले बोकेको थेरै भुटेको मकै मात्र हुन्छ । थोरै मकै देखेर सबै अताल्लिन्छन् तर दीपाका बुबाले सबैले मिलेर खाएमा यसले सबै जनालाई पुग्ने कुरा बताउँछन् । उनीहरूले मिलेर खाजा खान्छन् । थोरै खाजाले पनि सबैले अघाएको महसुस गर्छन् । मैत्रीभावले भरिएको समझदारीको परिणामका सबैले अघाएको अनुभूति हुन्छ । खोसाखोस गरेको भए वा एक्लै खाएको  भए त्यति खानेकुराबाट सबैको पेट भरिन सम्भव थिएन । जहाँ सद्भावना र हार्दिक मित्रता छ त्यहाँ जस्तो परिस्थितिमा पनि आनन्दको अनुभव हुन्छ । जहाँ सद्भावना, मेलमिलाप र सहकार्य हुन्छ त्यस्तो परिवार वा समाज खुसी र सुखी हुन्छन् भन्ने कुरा यस गद्यांशमार्फत व्यक्त गरिएको छ ।
यसरी भावनात्मक प्रेम भएमा थोरै कुराबाट पनि सन्तुष्ट मिल्न  सक्छ । एकआपसको प्रेमले खुसी र सुख दुबै दिन सक्छ भन्ने कुरा यस गद्यांशमार्फत सन्देश दिन खोजिएको छ ।

६. ’ अवसरको सदुपयोग’ पाठको सार लेखेर कक्षामा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।

उत्तर : पहिलो दिनको दैनिकीमा विद्यालयमा अतिरिक्त क्रियाकलापअन्तर्गत चित्रकला प्रतियोगिता र प्रदर्शनीको आयोजना गरिएको छ । त्यस प्रतियोगिताको निर्णायकमा बाहिरबाट चित्रकारलाई बोलाइन्छ । एक घण्टाको उक्त प्रतियोगितामा अतिथिले पनि एउटा चित्र कोर्छन् । उक्त चित्रले सबैको ध्यान आकर्षित गर्छ । निर्णायकले अवसरको चित्रमार्फत समयको महत्व दर्शाउँछन् । चित्र प्रदर्शनीपछि चित्रकलाको नतिजामा ‘म’ पात्र प्रथम   हुन्छिन् ।
दोस्रो दिनको दैनिकीमा ‘म’ पात्रलगायत साथीहरू पदयात्राका जान्छन् । पदयात्रामा ‘म’ पात्रका साथै डोल्मा, पासाङ, सोनम, अवधेश, रतिया, असीम, आसिफ र ब्रिजेन सहभागी हुन्छन् । मार्गनिर्देशन गर्न ‘म’ पात्रका बुबा पनि जान्छन् । काठमाडौं उपत्यकाको शिवपुरी नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्जअन्तर्गतको तारकेश्वर क्षेत्र र तारकेश्वर मन्दिर पदयात्राको गन्तव्य हुन्छ । उनीहरु त्यहाँको दर्शनपछि थोरै मकै खाएर सन्तोषको अनुभव गर्दै त्यस दिनको पदयात्रा पूरा गर्छन् ।
तेस्रो दिनको दैनिकीमा ‘म’ पात्र परिवारका साथमा इन्द्रजात्रा हेर्न जान्छिन् । उनीहरूले त्यहाँ इन्द्रजात्राको बारेमा धेरै जानकारी प्राप्त गर्छन् । इन्द्रजात्रामा विविध वेशभूषामा सजिएर आएका मानिसहरु भेला भएका हुन्छन् । ती मानिसहरुलाई देख्दा उनलाई हाम्रो देश जातीय विविधताभित्र एकता भएको देशको ज्वलन्त उदाहरण हो भन्ने प्रत्यक्ष महसुस हुन्छ । यसरी इन्द्रजात्रा हेरेर रमाइलो अनुभूति लिएर उनीहरु घर फर्किन्छन् ।

७. लामो उत्तर लेख्नुहोस् :

(क) ‘अवसरको सदुपयोग’ पाठमा ‘म’ पात्रले समयको सदुपयोग कसरी गरेकी छन्, लेख्नुहोस् ।

उत्तर : पहिलो दिनको दैनिकीमा ‘म’ पात्रले विद्यालयमा आयोजित अतिरिक्त क्रियाकलापअन्तर्गत चित्रकला प्रतियोगिताको आयोजना गरिएको हुन्छ । उक्त प्रतियोगिताको निर्णायकमा चित्रकारलाई बोलाइएको र उनले बनाएको चित्रले सबैको ध्यान आकर्षित गरेको थियो । निर्णायकले अवसर नामको चित्र बनाएर त्यस चित्रका माध्यमबाट समयको महत्व अथ्र्याउँछन् । चित्र प्रदर्शनीपछि त्यस दिनको चित्रकलामा प्रतियोगितामा ‘म’ पात्र प्रथम     हुन्छिन् ।
दोस्रो दिन काठमाडौं उपत्यकाको शिवपुरी नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्जअन्तर्गतको तारकेश्वर क्षेत्र र तारकेश्वर मन्दिरको पदयात्रामा सामेल भएकी ‘म’ पात्रले त्यस पदयात्रामा जहाँ सद्भावना र हार्दिक मित्रता छ त्यहाँ जस्तो परिस्थितिमा पनि आनन्दको अनुभव हुन्छ । जहाँ सद्भावना, मेलमिलाप र सहकार्य हुन्छ त्यहाँकोे परिवार वा समाज खुसी र सुखी हुन्छ भन्ने कुरा सिक्ने अवसर पाउँछिन् ।
तेस्रो दिन ‘म’ पात्रले इन्द्रजात्रा हेरेर समयको सदुपयोग गर्छिन् । उनीहरुले वसन्तपुर गई इन्द्रजात्राका बारेमा धेरै जानकारी हासिल गर्छन् । इन्द्रजात्रामा सजिएर सामेल भएका विविध वेशभूषामा उपस्थित भएका मानिसहरू देख्दा दीपालाई हाम्रो देश जातीय विविधताभित्र एकता भएको देशको ज्वलन्त उदाहरण हो भन्ने प्रत्यक्ष महसुस गर्ने अवसर पाउँछिन् । यसरी ‘अवसरको सदुपयोग’ पाठका आधारमा ‘म’ पात्रले समयको सदुपयोग गर्छिन् । उनले यी तीन दिनमा व्यावहारिक ज्ञानका साथै समयको सदुपयोग भएको अनुभूतिसमेत गर्छिन् ।

(ख) ‘नेपाल प्राकृतिक दृष्टिले सुन्दर र सांस्कृतिक दृष्टिले समृद्ध देश हो’ भन्ने भनाइलाई पाठका आधारमा तर्कसहित पुष्टि गर्नुहोस् ।

उत्तर : ‘समयको सदुपयोग’ दैनिकीको दोस्रो दिनको दैनिकीमा ‘म’ पात्रलगायत उनका साथीहरू शिवपुरी नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्जअन्तर्गत पर्ने तारकेश्वर क्षेत्रमा पदयात्रा र तारकेश्वर मन्दिरको दर्शन गर्न गएका हुन्छन् । पदयात्राका क्रममा त्यस ठाउँको सुन्दरता देखेर नेपाललाई प्राकृतिक दृष्टिले सुन्दर देश हो भन्ने कुरा दीपाले उल्लेख गरेकी छन् । स्वच्छ आकाश, रुखका हाँगाबाट चियाइरहेको प्रकाश, हावाको चिसो स्पर्श र चराचुरुङ्गीका सुमधुर कलरवले उनीहरूलाई स्वागत गरिरहेका थिए । वर्षा ऋतु सिद्धिएर भर्खर आएको शरद् ऋतुसँगै हिलोविहीन र सहरी कोलाहल एवम् धुलोधुवाँबाट पूर्णतः मुक्त त्यहाँको धरतीमा प्रवेश गर्दा उनीहरुलाई कुनै दिव्यभूमिमा प्रवेश गरेको जस्तो महसुस हुन्छ । बाटाका छेउछाउमा रहेका धारा, कुण्ड, हरियाली र विविध प्रजातिका बोटबिरुवा हेर्दै कहिले अलिअलि उकालो, कहिले सिँढीको ठाडो उकालो अनि मन्दिरबाट फर्केपछि खुट्किलै खुट्किला भएको बाटाबाट ओर्लेर पोखरी हुँदै झरनातर्फको दृश्य साँच्चै मनमोहक खालको हुन्छ ।
तेस्रो दिनमा इन्द्रजात्रा हेर्न जाँदा विभिन्न वेशभूषामा सजिएका मानिसहरुबाट नेपाल सांस्कृतिक दृष्टिले समृद्ध देश हो भन्ने कुरा प्रष्ट पारिएको छ । त्यहाँ विभिन्न जाति, धर्म, संस्कृति मान्ने मानिसहरुको उपस्थिति रहेकाले जातीय विविधताभित्र एकता भएको देशको ज्वलन्त उदाहरण हो भन्ने प्रत्यक्ष महसुस गर्ने अवसर प्राप्त हुन्छ विविधताभित्रको  एकता नै नेपालको पहिचान हो । जुन पहिचान विश्वमै उदाहरणीय बनेको छ ।

८. तपाईंको विद्यालयमा आयोजना गरिएको कुनै एक दिनको कार्यक्रमलाई समेटेर दैनिकी लेख्नुहोस् ।  

(दैनिकी लेखन) उत्तर : नृत्य तथा गायन प्रतियोगिता 

२०७९ भदौ २१ सोमबार

सदाझैँ आज पनि म बिहानै ५ बजे उठेँ, हात मुख धोएँ र कसरत गरेँ । म प्रायः बिहान आमालाई सब्जी काट्न सघाउँथे । आज अतिरिक्त क्रीयाकलापको तयारी गर्नुपर्ने हुँदा मैल आज आमालाई सघाउन भ्याइनँ ।  बिहानको चियाखाजापछि मैले एक घण्टा नृत्यको अभ्यास गरेँ । बिहान ९ बजे खाना खाएर म स्कुलतिर लागेँ । हरेक शुव्रmबार हाम्रो स्कुलमा अतिरिक्त क्रीयाकलाप सञ्चालन हुन्छ । त्यसमा खेलकुद, गायन, नृत्य, कविता, निबन्ध, हाजिरीजवाफ, वक्तृत्वकला, वादविवाद, चित्रकला आदि प्रतियोगिताहरू हुने गर्छन् ।
मलाई गीत र नृत्य खुब मन पर्छ । त्यसैले आज गीत तथा नृत्य प्रतियोगितामा भाग लिन पाएकाले म ज्यादै खुसी र उत्साहित थिएँ । सुरुमा त मलाई प्रतियोगिताहरूमा भाग लिन पनि सङ्कोच लाग्थ्यो । मानिसहरूका अगाडि माइक समाएर बोल्नुपर्दा गोडा काम्थे । पटक पटक भाग लिनाले अहिले त्यस किसिमको सङ्कोच र डर धेरै हटेको छ । अभ्यास र शिक्षा प्राप्त गर्न पाए सबै किसिमका नृत्य गर्न सक्छु भन्ने ममा विश्वास छ । तैपनि प्रतिस्पर्धा भनेपछि एकप्रकारको छटपटाहट भने हदो रहेछ । के हुने हो भन्ने आशङ्का पनि जन्मिँदो रहेछ । नेपाली गुरुको मिठो उद्घोषणसँगै कार्यव्रmम अगाडि बढ्यो । पहिले गीत र त्यसपछि नृत्य प्रतियोगिताहरू भए । एकल नृत्यमा म प्रथम भएँ । समूह नृत्यमा रीता, अनिल र गीताको समूह प्रथम भयो । एकल गायनमा प्रमिलाले सबैलाई उछिनिन् । पार्वती र श्याम युगल गायनमा प्रथम भए । बिच बिचमा अप्रतियोगी कार्यव्रmम पनि भए । गणित शिक्षक रत्न प्रजापतिले मिठो कविता सुनाउनुभयो । विज्ञान शिक्षकले गीत गाएर मन्त्रमुग्ध बनाउनुभयो । प्रधानाध्यापकले साहित्य, सङ्गीत, कला तथा खेलकुदको महत्वका बारे प्रकाश पार्नुभयो । हरेक मानिसमा कुनै न कुनै प्रकारको प्रतिभा हुन्छ, सबैको प्रतिभाले प्रस्फुटन हुने अवसर पाउनुपर्छ भन्ने कुरामा उहाँले जोड दिनुभयो । हामीले सबैले पुरस्कार तथा प्रमाणपत्र पायौँ ।
अन्त्यमा फोटो खिच्ने काम भयो । गुरुहरू र साथीहरूले मेरो नृत्यकोसराहना गर्नुभयो । म दङ्ग परेँ । घर पुग्दा सबैले मलाई बधाई दिनुभयो । खुसीले गर्दा आज यति बेलासम्म पनि निद्रा लागेन । आज किन यस्तो खुसी लागेको होला भन्दै सोचेँ । ओहो ! रातीको ११ बजिसकेछ । भोलि त बिहानै उठ्नु छ । निद्रा नलागे पनि अब त सुत्नुपर्छ भन्दै म सिरक ओढेर सुतेँ ।  

९. ‘अवसरको सदुपयोग’ पाठबाट तपाईंले के सन्देश पाउनुभयो, १०० शब्दसम्ममा लेखेर कक्षामा सुनाउनुहोस् ।

उत्तर : अवसर भनेको मौका हो यसैले ‘मौका आउँछ, पखँदैन’ । यस वाक्यले समयको महत्व बुझ्नुपर्दछ भनेको हो । समयको महत्व बुझेमा मात्र मानिसले हरेक क्षेत्रमा सफलता हासिल गर्न सक्छ । सद्भावना र हार्दिक मित्रता भएमा जस्तोसुकै परिस्थितिमा पनि आनन्दको अनुभव हुन्छ । जहाँ सद्भावना, मेलमिलाप र सहकार्य हुन्छ त्यहाँका परिवार वा समाज सबै खुसी र सुखी हुन्छन् । हाम्रो देश जातीय विविधतापूर्ण देश हो । विविधताभित्रको एकता नै नेपाली संस्कृतिको पहिचान हो । यहीँ पहिचान नै विश्वमै उदाहरणीय बनेको छ । नेपाल प्राकृतिक रूपमा पनि सुन्दर देश हो । समय निकालेर बेलाबेलामा अवलोकन गरेर रमाइलो अनुभूति बटुल्नुपर्छ । दीपाले झँ समयको महत्व बुझेर अवसरको सही सदुपयोग गर्नुपर्छ भन्ने सन्देश यस दैनिकबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ ।

भाषिक संरचना र वर्णविन्यास

१. तल दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र कुन कुन संयोजक प्रयोग भएका छन्, पहिचान गरी भन्नुहोस् :

उत्तर : जहाँ त्यहाँ, तैपनि, जे त्यस, किनकि, किनभने

२. ‘अवसरको सदुपयोग’ पाठको तेस्रो दिनका अनुच्छेदमा प्रयोग भएका संयोजक टिपोट गर्नुहोस् ।
उत्तर : र, अर्थात्, एवम्, भन्ने

३. तलका वाक्य पढ्नुहोस् र भिन्नता थाहा पाउनुहोस् :

(क) सधैँ यसै गरी राम्ररी पढ्नुपर्छ । स्याबास् ! सधैँ यसै गरी राम्ररी पढ्नुपर्छ ।
(ख) यहाँ त फोहोर रहेछ । छि ! यहाँ त फोहोर रहेछ ।
(ग) मैले त भुसुक्कै बिर्सिएछु । ज्या ! मैले त भुसुक्कै बिर्सिएछु ।
(घ) तिम्रो परिश्रम सफल भएछ । धन्य ! तिम्रो परिश्रम सफल भएछ ।
(ङ) बाबु त ठुलो पो भएछ । आम्मै ! बाबु त ठुलो पो भएछ ।

४. तल दिइएका वाक्यमा निपात पहिचान गर्नुहोस् :

(क) खै, त्यो कुरा त मलाई केही थाहा भएन ।

उत्तर : खै,
(ख) छिटो काम सक क्या, अबेर भइसक्यो ।

उत्तर : क्या
(ग) एक जुगमा एक दिन एक पटक आउँछ रे ।

उत्तर : रे
(घ) उनलाई भेट्न आउनेको त भिड नै लाग्ने गर्थ्यो रे

उत्तर : त, रे, नै

५. वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

त : तिमी त ठुला मान्छे भएछौ ? क्या : क्या सुन्दर ठाउँ रहेछ ।
आहा : आहा ! कति राम्रो खेलौना रहेछ । आत्था : आत्था ! मलाई आगोले पोल्यो ।
तर : तिमी जाऊ तर म चाहिँ जान पाउँदिनँ ।  
किनभने : हरि आज विद्यालय  आउन किनभने उसलाई ज्वरो आएको छ ।
जुन : जुन कलम राम्रो छ त्यो किन ।
र : विवेक र कपिल खेल्न गए ।
अथवा :  तिमी काम गर अथवा बजार जाऊ ।  
जसरी : जसरी कमिलाले परिश्रम गर्छ त्यसरी हामीले पनि परिश्रम गर्नुपर्छ ।
अनि : तिमी खाना  खाऊ अनि विद्यालय जाऊ ।
पनिः पवित्रा पनि जान्छे, आगमन पनि जान्छ ।
जो : जो इमानदार छ उही असल मानिन्छ ।

६. तल दिइएका जोडा शब्दमध्ये शुद्ध शब्द पहिचान गरी गोलो घेरा लगाउनुहोस् :
शुद्ध शब्द : ज्ञात, ग्याँस, आज्ञा, प्रज्ञा, प्रतिज्ञा, ज्ञातव्य, यज्ञ, ज्ञानी ।

सुनाइ र बोलाइ

१. सुनाइ पाठ १० सुन्नुहोस् र खाली ठाउँ भर्नुहोस् :

(क) सहदेव सुन्दर र अनुशासित थिए ।
(ख) कौरवले पाण्डवसँग पासा खेल्ने योजना बनाए ।
(ग) पाँच पाण्डव पिता पाण्डु, कुन्ती र माद्रीका पुत्र थिए ।
(घ) पाण्डव सत्यवादी, धर्मात्मा र कर्तव्यपरायण थिए ।

२. सुनाइ पाठ १० का आधारमा तलका प्रश्नको उत्तर भन्नुहोस् :

(क) पाँच पाण्डवका आमाको नाम के थियो ?
उत्तर : पाँच पाण्डवकी आमाको नाम कुन्ती र माद्री थियो ।

(ख) नकुल र सहदेवकी आमा को थिइन् ?
उत्तर : नकुल र सहदेवकी आमा माद्री थिइन् ।

(ग) युधिष्ठिर कस्ता स्वभावका थिए ?
उत्तर : युधिष्ठिर सत्य र आदर्श स्वभाव भएका व्यक्ति थिए ।

(घ) पाण्डवले इन्द्रप्रस्थ कसरी प्राप्त गरेका थिए ?
उत्तर : पाण्डवले बाहुबलका बलमा इन्द्रप्रस्थ प्राप्त गरेका थिए ।