पाठ १७ डल्ले खोला

शब्दभण्डार

१. दिइएका अर्थ दिने शब्द ‘डल्ले खोला‘ कथाबाट खोजेर लेख्नुहोस् :

पृथ्वीको चारैतिर फिँजिएको हावा = वातावरण 

स्वीकार गरिएको काम वा अवस्था = स्विकृति 

कठिन, दुःसाध्य = मुस्किल

कहिल्यै पनि नाश नहुने =  शास्वत 

असम्भव कुरालाई सम्भव जस्तो बनाई देखाउने = जादु

२. दिइएका शब्दलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

चन्दा = गाउँमा मन्दिर बनाउनका लागि चन्दा संकलन कार्य भइरहेको छ ।

वर्षायाम = वर्षायाममा तराईका धेरै भूभाग डुबानमा पर्ने जोखिम छ ।

निर्माण = हाम्रो गाउँमा मन्दिरको निर्माण कार्य भइरहेको छ ।

खाद्यान्न =  पहाडमा भन्दा तराईमा खाद्यान्न उत्पादन राम्रो हुन्छ ।

उत्साह = बालबालिकाको पढाइप्रतिको उत्साह देखेर म खुशी छु ।

पुल = डल्लेखोलामा पुल नबन्दा वर्षायाममा आवतजावत गर्न कठिन भएको छ ।

लगत = हाम्रो गाउँमा मन्दिर निर्माणका लागि इन्जिनियरले लगत निकाले ।

श्रमदान =मन्दिर निर्माणका लागि पर्याप्त रकम निकासा नहुँदा गाउँलेले धेरै नै श्रमदान गरे ।

३. दिइएका सङ्क्षिप्त शब्द र तिनका पूर्ण रूपबिच जोडा मिलाउनुहोस् :

सङ्क्षिप्त शब्द         पूर्ण रूप

नेवानि = नेपाल वायुसेवा निगम

नेप = नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान

अनेसास = अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज

रासस = राष्ट्रिय समाचार समिति

गापा = गाउँपालिका

प्रअ =  प्रधानाध्यापक 

प्रम =  प्रधानमन्त्री 

कोलेनिका = कोष तथा लेखा नियन्त्रण कार्यालय

गोप =  गोरखापत्र

४. दिइएका सङ्क्षिप्त शब्दको पूरा रूप लेखी तिनलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

सङ्क्षिप्त शब्द     पूर्ण रूप  

जबरा = जङ्ग बहादुर राणा

लोसेआ = लोक सेवा आयोग 

त्रिवि = त्रिभुवन विश्वविद्यालय

नेसंवि = नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय

पाविके = पाठ्यक्रम विकास केन्द्र

नपा =  नगरपालिका 

वाक्यमा प्रयोग

जङ्ग बहादुर राणा = जङ्ग बहादुर राणाको पालादेखि नेपालमा राणा शाषनको सुरुवात भएको हो ।

लोक सेवा आयोग = मेरो दाजु लोक सेवा आयोग पास गरेर जागिर खान जानुभयो । 

त्रिभुवन विश्वविद्यालय = त्रिभुवन विश्वविद्यालय नेपालको पहिलो विश्वविद्यालय हो । 

नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय =नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयमा संस्कृत विषयको पढाइ हुन्छ ।

पाठ्यक्रम विकास केन्द्र = पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले पाठ्यक्रम तथा पाठ्यपुस्ततक सम्बन्धी कार्य गर्दछ ।

नगरपालिका = हालसम्म नेपालमा नगरपालिका संख्या २७६ रहेको छ ।

बोध र अभिव्यक्ति 

३. ‘डल्ले खोला’ कथा पढी दिइएका प्रश्नको मौखिक उत्तर भन्नुहोस्ः

क . रनबहादुर कहाँ पुग्यो?

रनबहादुर सदरमुकाम पुग्यो ।

ख. रनबहादुरले हाकिमसँग कति रूपियाँ माग गयो ?

रनबहादुरले हाकिमसँग बिस हजार रूपियाँ माग गर्यो । 

ग. शिवबहादुर किन खुसी थियो ?

उत्तर :शिव बहादुर निकास भएको दश हजार रूपियाँले डल्ले खोलामा राम्रो कुलो बन्छ । धेरै फाँटहरू हरिया हुनेछन् । धानका बाला झुल्ने छन् । गाउँबाट अनिकाल सदाका लागि भाग्ने छ भनेर खुसी थियो ।

घ .डल्ले खोला कसले मुस्किलले तयो ?

उत्तर : डल्ले खोला रनबहादुरले मुस्किलले तयो । 

ङ. कथा कतिओटा अनुच्छेदमा संरचित छ ?

उत्तर : कथा नौओटा अनुच्छेदमा संरचित छ ।

४. ‘डल्ले खोला’ कथाको ‘उसको भाषणलाई ….. नाङ्गो उभिएको छ ।‘ कथांश मौन पठन गरी सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस्ः

(क) रनबहादुरको भाषणले के को काम गरेको थियो ?

उत्तर – रनबहादुरको भाषणले जादुको काम गयो ।

(ख) रनबहादुरले कति रकम बुझेको थियो ?

उत्तर : रनबहादुरले एक हजार रुपियाँ बुझेको थियो ।

(ग) आउने जानेले किन अब बाँचिने भयो भन्ने ठाने ?

उत्तर – आउने जानेले डल्ले खोलामाथि एकदुइटा काठ राखेको देखे । अब पुल बन्ने भयो । वर्षायाममा पुलबाटै सदरमुकाम पुग्न सकिने भयो भनेर बाँचिने भयो भन्ने ठाने ।

(घ) रनबहादुरको आवश्यकता कसले पूरा गरिदियो ? 

उत्तर : रनबहादुरको आवश्यकता डल्ले खोलाले पूरा गरिदियो ।

६. ‘डल्ले खोला’ कथाका आधारमा दिइएका घटनाको क्रम मिलाएर लेख्नुहोस् :

उत्तर :

= रनबहादुरको भाषण हाकिमले केही बुझ्नु र र केही नबुझ्नु

= कुलो खनिन लाग्दा सुरुमा मानिसले निकै उत्साह देखाउनु 

= डल्ले खोला उस्तै हुनु र उसरी नै बगीरहनु

= शिवबहादुरले हाकिमसँग पुलका लागि गएको रकम हिनामिना भएको बताउनु 

= डल्ले खोला सारा वातावरण भयभीत बनाएर बगिरहनु

= डल्ले खोलाले फेरि निमन्त्रणा गर्न खोज्दै हात फैलाएर केही भन्नु 

= जाँचपासका लागि माथिबाट मान्छे आएर कुलो जाँच्नु

= रनबहादुरमा नयाँ जोश र उत्साह आउनु

= गाउँबाट अनिकाल सदाका लागि भाग्ने आशा गरिनु

७. ‘डल्ले खोला’ कथाको पहिलो अनुच्छेद पढी चारओटा प्रश्न बनाउनुहोस् ।

प्रश्नहरू

(क) रनबहादुरलाई खोला तर्दा के ले सहारा दियो ? 

(ख) पोहर साल टिकुटेको लाश कहाँ देखा पर्यो ? 

(ग) डल्ले खोलाले वरिपरिका गाउँलाई के भन्छ ? 

(घ) हरेक वर्ष डल्ले खोलामा कस्तो पुल बन्छ ?

८.   ‘डल्ले खोला’ कथा पढी दिइएका प्रश्नको सङ्क्षिप्त उत्तर लेख्नुहोस् : 

(क) रनबहादुरमा किन नयाँ जोश र उत्साह आएको थियो ?

उत्तर = छोरीका बिहेका लागि सरसमान कसरी जुटाउने भन्ने पीर परिरहेको बेला कुनै बिहान रनबहादुरले सपनामा त्यही डल्ले खोला देख्यो । डल्ले खोलाले मलाई नबिर्स, सुखदु:खको साथी मै हुँ। मै छु र जो तिमीहरू आफ्नो व्यवहार चलाउन समर्थ भइरहेका छौ भनी भनेकाले सदरमुकाम पुग्यो । त्यही डल्ले खोलाको प्रयोग गरेर आफ्नो व्यवहार चलाउन सकिने भएपछि रनबहादुरमा नयाँ जोश र उत्साह आएको थियो ।

(ख) डल्ले खोलाले रनबहादुरको आवश्यकता कसरी पूरा गरिदियो ।

उत्तर = डल्ले खोलामा पुल नभएकाले समस्या भएको भनेर रनबहादुर सदरमुकाम गयो । त्यहाँ हाकिमसँग उसले समस्या राख्यो । पुल बनाउन उसले २०,००० माग्यो । उसले १,००० निकासा पायो । त्यही रकमबाट उसले छोरीको बिहेको काम धुमधामले सम्पन्न गयो । यसरी डल्ले खोलाले रनबहादुर आवश्यकता पूरा गरिदियो ।

(ग) डल्ले खोलाले हात फैलाएर के के भन्यो ?

उत्तर – डल्ले खोलाले हात फैलाएर “म कठ्याङ्ग्रिसकेँ, मलाई छिटो पाखामा लगिदेऊ । त्यहाँका माटामा म नुहाउँछु र खेल्छु । मलाई धानका बालामा तिमी भेट । मलाई सुन्तलाका केस्रामा तिमी स्विकार । मलाई यसरी सोझै बग्न नदेऊ । मलाई नियन्त्रण गर । मलाई सीमित तुल्याऊ भनेर भन्यो ।

(घ)  गाउँबाट सदाका लागि अनिकाल कसरी भाग्ने छ ?

उत्तर = डल्लेखोलाको नाममा रकम निकासा भएपछि त्यसबाट राम्रो कुलो बन्ने छ र सारा गाउँलेका ओठमा खुसीयाली ल्याउने छ । कुलोको पानीबाट धेरै फाँट हरिया हुनेछ र धानका बाला झुल्ने छन् । डल्ले खोलाका आसपासका फाँटहरूमा प्रशस्त अन्न उब्जने छ । यसरी गाउँबाट सदाका लागि अनिकाल भाग्ने

छ।

(ङ) कथाको सार लेख्नुहोस् ।

उत्तर – डल्ले खोला सारा वातावरण भयभीत बनाएर बगिरहेको थियो । छोरीको बिहेका लागि रकम नभएको रनबहादुरले सपनामा डल्ले खोला देख्यो । ऊ डल्ले खोलामा पुल बनाउनका लागि रकम निकासा माग्न सदरमुकाम गयो । रनबहादुर नयाँ जोश र उत्साहका साथ हाकिमका टेबुलसम्म गएर करायो । डल्ले खोलाको समस्या र हामीमा देशभक्तिको भावना हुनु पर्छ भन्दै रनबहादुरले भाषण दियो । रनबहादुरको भाषण हाकिमले केही बुझ्यो र केही बुझेन । रनबहादुरले २०,००० मागेको भए पनि उसले १,००० निकासा पायो । उक्त रकमले उसले छोरीको बिहे धुमधामसँग गयो । डल्ले खोलाले फेरि निमन्त्रण गर्न खोज्दै हात फैलाएर केही भन्छ । अब उक्त आवाज सुन्ने पालो शिवबहादुरको थियो । शिवबहादुरले सदरमुकाम गएर हाकिमसँग पुलका लागि गएको रकम हिनामिना भएको बताउँदै कारबाहीको माग गयो । गाउँमा अब कुलो बनाउनुपर्ने भन्दै रकम निकासा माग्यो । उसले १०,००० रकम निकासा पायो । कुलो बनेपछि गाउँबाट अनिकाल सदाका लागि भाग्ने आशा गरियो । कुलो खनिन लाग्दा सुरुमा मानिसले निकै उत्साह देखाए। जाँचपासका लागि माथिबाट मान्छे आएर कुलो जाँच गरे । सब ठिकठाक पाए तर कुलो डल्ले खोलाको हो कि अरू खोलाको पत्तै पाएनन् । डल्ले खोला भने उस्तै रह्यो, न त्यहाँ पुल बन्यो न कुलो नै । केबल टाठबाठा मानिसको मागीखाने भाँडो बन्यो । डल्ले खोला उसरी नै बगिरहेछ ।

९. भाव विस्तार गर्नुहोस् :

एक मुठी सास भएसम्म हामीले निर्माण कार्यमा पछि पर्नुहुँदैन ।

उत्तर- प्रस्तुत कथांश ‘डल्ले खोला‘ शीर्षकको सामाजिक कथाबाट साभार गरिएको हो । यस कथाका लेखक कथाकार परशु प्रधान हुन् । माथिको कथांश पात्र रनबहादुरले हाकिमलाई पुलको समस्या राख्ने सन्दर्भमा आएको

छ।

छोरीको बिहेका लागि रकम नभएको रनबहादुरले सपनामा डल्ले खोला देख्यो । ऊ डल्ले खोलामा पुल बनाउनका लागि रकम निकासा माग्न सदरमुकाम गयो । रनबहादुर नयाँ जोश र उत्साहका साथ हाकिमका टेबुलसम्म गएर करायो । रनबहादुरको भाषण हाकिमले केही बुझ्यो र केही बुझेन । हाकिमलाई उसले डल्ले खोलामा पुल नभएर अकालमा मानिसको ज्यान गएकाले त्यहाँ पुल बन्नुपर्ने तर्क दियो । २०,००० रुपियाँ भए पुग्ने र अरू रकम श्रमदान गर्ने कुरा पनि उसले सुनायो । हाकिमले कुरा नसुनेपछि मलायामा सैनिक हुँदा सिकेका केही शब्द पनि गाँसेर उसले सानोतिनो भाषण दियो । देश विकास सबैको साझा कर्तव्य भएको र हामीले एक मुठी सास भएसम्म निर्माण कार्यमा पछि हट्न नहुने कुरा हाकिमलाई सुनायो ।

यसरी माथिको कथांशले विकास निर्माण कार्यका लागि हाकिमलाई प्रभावित पारेर डल्लेखोलामा पुल निर्माणका लागि केही रकम निकासा पार्ने रनबहादुरको आशयलाई स्पष्ट पारेको छ ।

१०. ‘डल्ले खोला‘ कथाका आधारमा रनबहादुर र हाकिम पात्रका चारित्रिक विशेषताको तुलना गर्नुहोस् ।

उत्तर = रनबहादुर मलायामा सैनिक काम गरेको व्यक्ति थियो । उसले सैनिक हुँदा धेरै कुरा सिकेको र जानेको थियो । उसले सैनिक हुँदा सिकेका कुराले हाकिमलाई विश्वस्त पारेर डल्ले खोलामा पुल हाल्न रकम निकासा गरी ल्यायो । उक्त पैसाले पुल नबनाएर उसले छोरीको विवाह धुमधामसँग गरिदियो । सातदिनसम्म भोजभतेर खुवायो । यसरी रनबहादुर फजूल खर्च गर्ने, भ्रष्टाचारी र आफ्नो स्वार्थसिद्धका लागि मिठा मिठा कुरा गरेर अरूलाई प्रभावित पार्न सक्ने पात्रको रूपमा लिन सकिन्छ ।

–

हाकिम – मिठा भाषणमा प्रभावित हुने, माग भएबमोजिम रकम निकासा नदिई केही मात्र रकम निकासा दिने र बाँकी रकम आफैँ राख्ने भ्रष्टाचारी पात्र हो । काम भयो या भएन वा कसरी भयो भनेर जाँचपास नगर्ने र कागजी रूपमा मात्र काम गर्न भूमिका खेल्ने कर्मचारी पात्रको रूपमा हाकिमलाई चिन्न सकिन्छ ।

११. ‘डल्ले खोला‘ कथामा कस्तो परिवेशको चित्रण गरिएको छ ? कक्षामा छलफल गर्नुहोस् ।

उत्तर – सुनौला धानका बाला झुलाउन सकिने ठूला फाँटहरू रहेको तथा सुन्तला खेती गर्न सकिने पहाडी ग्रामीण परिवेश कथामा समेटिएको छ । डल्ले खोलाको किनारमा रहेको उक्त गाउँ विकासबाट वञ्चित गाउँका रूपमा चित्रण गरिएको छ । वैकल्पिक बाटोको व्यवस्था नभएका कारण वर्षायाममा डल्ले खोलाको बाटो ओहरदोहर गर्नुपर्दा वर्षेनी धेरैको ज्यान जाने गरेकोले उक्त गाउँ एक दुर्गम गाउँको रूपमा देखिन्छ । गाउँमा कागजमा मात्र विकास हुन्छ तर वास्तविक विकास हुँदैन । डल्ले खोलामा पुल निर्माण गर्न पटक पटक रकम निकासा भए पनि पुल बन्दैन । कुलो बनाउन रकम निकासा हुन्छ तर कुलो बन्दैन । गाउँका केही टाठाबाठाहरू विकासको रकम भ्रष्टाचार गर्छन्, कमाउँछन् तर जनता कोही पनि बोल्दैन । यसरी भ्रष्टाचारले थलिएको अभावमा पिल्सिएको गाउँले परिवेश कथामा रहेको छ साथै गाउँका टाठाबाठा र सरकारी कर्मचारीको भ्रष्टाचारमा संलग्नताको परिवेश पनि कथामा समेटिएको छ ।

१२. ‘भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि जनता सचेत हुनुपर्छ‘ यस कथनलाई ‘डल्ले खोला‘ कथाका आधारमा तर्क दिनुहोस् ।

उत्तर =  भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि जनता सचेत हुनुपर्छ । जनता सचेत बनी भ्रष्टाचारको विरुद्धमा आवाज उठाउन सकेनन् भने त्यस्तो गाउँ तथा समाज डल्ले खोला जस्तै हुनपुग्छ । विकास निर्माणका लागि निकासा हुने रकम केही टाठाबाठा व्यक्तिको मागी खाने भाँडो र र सरकारी कर्मचारीको कमाउने माध्यम बन्छ । डल्ले खोलामा कागजमा पटक पटक पुल बन्छ, कुलो पनि खनिन्छ । वास्तविक रूपमा भने त्यहाँ केही काम भएको हुँदैन । डल्ले खोलाले सधैँ दुःख दिइरहन्छ । खोला तर्दा वर्षेनी कयौँले ज्यान गुमाउनुपर्छ । खेतमा पानी लगाउन नपाएर गाउँलेहरूले खाद्यान्नको अभाव भोग्नुपर्छ । निर्माणकार्यको जाँचपास पनि कागजमा मात्रै हुन्छ । त्यहाँका गाउँलेहरू सधैँ समस्यामा बसिरहन्छन् तर विकास निर्माणका लागि निकासा भएको रकमका बारेमा केही खोजी गर्दैनन् । यदि जनता सचेत बनेर त्यसको खोजी गर्ने र भ्रष्टाचारका विरुद्धमा आवाज उठाउने हो भने त्यस्तो समस्या समाधान हुन्छ । भ्रष्टाचारीहरू सतर्क रहन्छन् । विकास निर्माणका कामले तीव्रता पाउँछ । देश समुन्नत बन्छ । जनताको सचेतता र सक्रियताबिना भ्रष्टाचार नियन्त्रण हुन सक्दैन ।

१३. डल्ले खोलामा पुल किन बन्न सकेन ? समीक्षात्मक उत्तर दिनुहोस् ।

उत्तर =  कथाकार परशु प्रधानद्वारा लेखिएको ‘डल्ले खोला‘ कथा सामाजिक विषयवस्तुमा आधारित कथा हो । डल्ले खोलाको आसपासमा रहेका र भ्रष्टाचारले गाँजिएको ग्रामीण परिवेशको चित्रण कथामा गरिएको छ । जनता सचेत नभएको कारण डल्ले खोलाको आसपासमा रहेका गाउँको विकास नभएको र त्यहाँ भ्रष्टाचार व्याप्त रहेको कुरा कथामा अभिव्यक्त गरिएको छ । गाउँलेमा चेतनाको अभावका कारण केही टाठाबाठा भनाउँदाहरूले कागजमा मात्र काम गरेर वास्तविक समस्यालाई बेवास्ता गरेर कमाउनतर्फ लाग्छन् ।

डल्ले खोलाले सधैँ त्यस आसपासका जनतालाई भयभीत बनाएर बगीरहेको थियो । सधैँ अकालमा कयौं गाउँलेहरूले ज्यान गुमाउनुपरेको थियो । हरेक वर्ष बजेट निकासा हुन्थ्यो, कागजमा पुल बन्थ्यो तर उक्त खोलामा बन्न सक्दैन्थ्यो । रनबहादुर र शिवबहादुर जस्ता गाउँका टाठाबाठा भनाउँदाहरू प्रत्येक वर्ष पुल बनाउन, कुलो बनाउन सदरमुकाम गएर रकम निकासा गरी ल्याउँथ्ये र काम गरे जस्तो गरेर रकम हिनामिना गर्थ्यो । कर्मचारीहरू पनि जाँचपास राम्ररी गर्दैन्थे । केही रकम निकासा दिन्थे भने केही रकम आफैँ खान्थे । गाउँलेहरू पनि विकास निर्माणका नाममा निकासा हुने रकमका बारेमा चासो नराख्ने, सचेत पनि हुँदैनथे । यसले गर्दा त्यहाँ भ्रष्टाचार मौलाएको थियो । पुल कागजमा मात्र बन्यो, यथार्थमा बन्न सकेन ।

यसप्रकार टाठाबाठा गाउँलेदेखि सदरमुकामका हाकिमसम्म भष्टचारले जरो गाडेको थियो जसका कारण डल्ले खोलामा पुल बन्न सकेन । जनता सचेत नहुँदा भ्रष्टाचार नियन्त्रण पनि हुन सकेन । त्यहाँ प्रत्येक वर्ष कागजमा पुल बन्यो तर यथार्थमा बन्न सकेन ।

१४. दिइएका विषयवस्तुका आधारमा कथा पूरा गर्नुहोस् :

गोविन्दको सफलता

गोविन्द कतारमा केही वर्ष काम गरेको अनुभव हासिल गरी गाउँ फर्किए । त्यही अनुभवका आधारमा आधुनिक तवरले गाउँमा एउटा राम्रो कृषि उद्योग खोले । गाउँमै उक्त कृषि उद्योग मार्फत तरकारी, फलफूल तथा माछामासुको उत्पादन राम्रो हुन थाल्यो । उक्त कृषि उद्योगमा आफू र आफ्ना परिवार सहभागी भएका थिए साथै अन्य धेरैले रोजगार पाएका थिए ।

एक पटकको कुरा हो । असार महिनामा घनघोर वर्षा भयो । त्यस वर्षाले कृषि उद्योगमा धेरै क्षति पुऱ्यायो । क्षति पश्चात त्यहाँ कार्यरत सबै कामदारले मन लगाएर पुनर्निर्माणमा लागे । निरन्तर पुनर्निर्माणको काम गरिरहे तर पनि उद्योग पहिलेको जस्तो अवस्थामा आएन । गोविन्दको उक्त कृषि उद्योगबाट लाभ लिइरहेका गाउँलेहरूले पनि उक्त उद्योगको बारेमा चासो राखे । गोविन्दले यो समस्या गाउँलेलाई सुनाए । गोविन्दले उक्त उद्योगमा कार्यरत कामदारलाई तलब दिने अवस्थासमेत नभएको बताए । गाउँलेले गोविन्दको कुरा सुनेर आआफ्ना तर्फबाट सक्दो सहयोग गर्ने वचन दिए । गोविन्दको समस्या विस्तारै समाधान हुँदै गयो । गोविन्दलाई आफ्नो कामप्रति गौरव लाग्यो । उनले कृषि उद्योगलाई निरन्तर बढाउँदै लगे । उद्योगमा कामदारहरू पनि थपिँदै गए । उनलाई गाउँकै एक इमानदार कृषि व्यवसायीका रूपमा सम्मान गरे ।

विदेशमा गरिने मिहिनेत स्वदेशमा नै गर्न सके देशकै माटोमा सुन फलाउन सकिन्छ । आफ्नै गाउँठाउँमा इमानदारसाथ अगाडि बढ्न सके सबैको साथ र सहयोग पाउन सकिने र सफल हुन सकिने सन्देश दिएको छ ।

भाषिक संरचना र वर्णविन्यास

२. दिइएको अनुच्छेदबाट वाच्य पहिचान गरी लेख्नुहोस् :

कर्तृवाच्य :- हाम्रो विद्यालयले कविता प्रतियोगिता आयोजना गयो । रूपेश, लाक्पा, सुचिनालगायत थुप्रै साथीले भाग लिएका थिए । दर्शकले असाध्यै प्रशंसा गरे । सबैले ताली बजाए ।

कर्मवाच्य :- मद्वारा उक्त प्रतियोगितामा सहभागिता जनाइयो । उद्घोषकबाट नाम बोलाइयो । निर्धक्कसँग कविता वाचन गरियो । तपाईंहरूद्वारा पनि राम्रो कविता रचना गरियोस् ।

 भाववाच्य :- आफू त सरासर मञ्चमा गइयो ।

३. कोष्ठकमा दिइएका निर्देशन अनुसार वाच्य परिवर्तन गर्नुहोस् :

 (क) सङ्गीता मिठो गीत गाउँदै छिन् । (कर्मवाच्य) 

उत्तर : सङ्गीताद्वारा मिठो गीत गाइँदै छ ।

(ख) बुबाले मिठाई दिनुभएको थियो। (कर्मवाच्य) 

उत्तर : बुबाद्वारा मिठाई दिइएको थियो ।

(ग) हिजो राती त सात घण्टा निदाएछु ।(भाववाच्य) 

उत्तर: हिजो राती त सात घण्टा निदाइएछ ।

(घ) कथाका किताब किनिन्छन् र पालैपालो पढिन्छ । (कर्तृवाच्य) 

उत्तर : हामी कथाका किताब किन्छौं र पालैपालो पढ्छौँ ।

(ङ)  तिमीबाट त्यति काम गरियोस् है । ( कर्तृवाच्य) 

उत्तर: तिमी त्यति काम गर है ।

(च) म त खुब हाँस्छु । ( भाववाच्य) 

उत्तर:   आफू त खुब हाँसिन्छ ।

४. दिइएको अनुच्छेदलाई वाच्य परिवर्तन गरी पुनर्लेखन गर्नुहोस् :

शुभद्राले पसलमा गएर पत्रिका किनिन् । उनले समाचार पढिन् । साथीहरूले पनि समाचार सुने । साथीहरूले नयाँ खबर थाहा पाए । विजय यतै आउँदै रहेछ । कल्याणद्वारा ऊ देखिइएछ । कल्याणले विजयलाई बोलायो । आफू त सरासर घरतिर हिँडियो । आमाले मलाई घरबाट डाक्नुभए थियो ।

शुभद्राद्वारा पसलमा गएर पत्रिका किनियो । उनीद्वारा समाचार पढियो । साथीहरूबाट पनि समाचार सुनियो । साथीहरूबाट नयाँ खबर थाहा पाइयो । विजयद्वारा यतै आइँदै रहेछ । कल्याणले उसलाई देखेछ । कल्याणद्वारा विजय बोलाइयो । म त सरासर घरतिर हिँडें । आमाद्वारा म घर डाकिएको थिएँ ।

६. ‘डल्ले खोला‘ कथाबाट ‘र‘ का फरक फरक रूप प्रयोग भएका शब्द पहिचान गर्नुहोस् । ती पहिचान गरेका शब्द राखी छोटो अनुच्छेद लेख्नुहोस् ।

सारा, सदरमुकाम, देखापर्थ्यो, वर्षा, पुऱ्याउनुपर्छ, उमायो, केस्रामा, हाम्रो

हाम्रो गाउँका सारा किसानहरू सहभागी भई एउटा कृषि सहकारी खोलेका थिए। उनीहरू गाउँमा नै केही गय भन्ने अभियानका साथ अघि बढेका थिए । सुपथ मुल्यमा बिउविजन उपलब्ध गराउन माग राख्दै सदरमुकाम पनि गए । उनीहरू हिउँद वर्षा केही नभनी अहोरात्र कृषिमा नै खटिरहन्थे । टनेला भित्र बिउ उमायो, नर्सरी गयो अनि उपयुक्त स्थानमा सार्नु नियमित कार्य नै भइसकेको थियो । अन्त कतै पाउन नसकिने मौसमी तथा बेमौसमी फलफूल तरकारी यही कृषि फर्ममा देखापर्थ्यो । उनीहरू ग्राहकहरूका मागलाई मध्यनजर गर्दै घरघरमा पुऱ्याउनुपर्छ भन्ने सोच राखेका थिए । बोट नै झुक्ने गरी लटरम्म फलेका सुन्तला टिपेर खादैं गर्दा सुन् केस्राभित्रका रस आफ्नै मेहनत र पसिनाको रस सम्झन्थे । सधैँ हाँसीखुसी रहने यो गाउँ विविधताभित्रको एकताको अनुपम उदाहरण बनेको थियो ।

सुनाइ र बोलाइ

१. सुनाइ पाठ १७ सुन्नुहोस् र दिइएका प्रश्नका उत्तर दिनुहोस् :

क .पञ्चतन्त्र कथाको रचना कहिले भएको मानिन्छ ?

उत्तर =पञ्चतन्त्र कथाको रचना आजभन्दा करिब २,००० वर्ष पहिले भएको मानिन्छ ।

ख.पञ्चतन्त्र कथाका सिर्जना कसले गरेका थिए ?

उत्तर – पञ्चतन्त्र कथाका सिर्जना गुरु विष्णु शर्माले गरेका थिए ।

ग यो कथाको रचना कसरी भएको थियो ?

उत्तर – सबै शास्त्रका ज्ञाता विष्णु शर्माले राजकुमारहरूलाई दिइएको शिक्षादीक्षा पूरा भएपछि राजकुमारको व्यवहारमा सकारात्मक परिवर्तन आयो । यसबाट गुरु विष्णु शर्मा प्रभावित भएर ती कथालाई सङ्कलन गरी पञ्चतन्त्रको नाम दिए। यसरी नै यो कथाको रचना भयो ।

घ यस कथामा खास गरी कस्तो किसिमको ज्ञान दिने प्रयास गरिएको छ ?

उत्तर – यस कथामा खास गरी व्यावहारिक रूपमा नैतिक ज्ञान र सिपका कुराको ज्ञान दिने प्रयास गरिएको छ ।

२. पञ्चतन्त्र कथाले बालबालिकालाई के के कुरामा सहयोग पुयाउँछ, सुनाइ पाठ १७ का आधारमा भन्नुहोस् ।

उत्तर – पञ्चतन्त्र कथा सान्दर्भिक, प्रेरणादायी र मनोरञ्जनात्मक भएकाले बालबालिकालाई के उचित के अनुचित हो भन्ने विषयको व्यावहारिक ज्ञान दिन्छ । व्यावाहरिक रूपमा नै नैतिक ज्ञान र सिपका कुरा सिक्न सहयोग पुऱ्याउँछ ।