पाठ 4. यस्तो कहिल्यै नहोस् (मनोवाद)

 शब्दभण्डार

१. दिइएका शब्द र तिनका अर्थबिच जोडा मिलाउनुहोस्:

शब्द                अर्थ

सङ्कट – आपत विपत

विलाप – बिलौना

लोहोरो – सिलौटामा मसला आदि पिँध्न प्रयोग गरिने फलाम वा ढुङ्गाको लाम्चो वा गोलो उपकरण

शङ्का – सन्देह

अपरिचित – चिनजान नभएको

सातो – होस

२. दिइएको अनुच्छेदबाट तीन तीनओटा लघुतावाची र समूहवाची शब्द पहिचान गर्नुहोस् :

लघुतावाची शब्द :- सितो, कोसो, थोपो दाना ।

समूहवाची शब्द :- ताँती, घार, बथान, बथान, घारी ।

३. पाँच पाँचओटा लघुतावाची र समूहवाची शब्द पर्ने गरी अनुच्छेद लेख्नुहोस् :

  वनभोज  

बिहानै एक टुका स्याउ खाएर म वनभोज गएँ ।  बाटोमा गाडीहरु ताँती लगाएर हिँडेका थिए ।  वनभोज स्थलमा मान्छेहरुको भिड थियो ।  एक हुल मान्छेहरु नाचिरहेका थिए ।  त्यहाँ बाँदरको बथान पनि थियो ।  मैले बाँदरलाई एक कोसो केरा दिएँ ।  साथीले कुकुरलाई एक चोक्टो मासु दियो ।  त्यहाँ एउटा रुखमा अरिङ्गालको गोलो पनि देख्यौं ।  मैले त्यहाँ एक त्यान्द्रो साग र एक पित्को अचार पनि खाएँ ।

४. दिइएका पद, पदावलीलाई अर्थ खुल्ने गरी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :

हरे ! – हरे ! भुकम्पले घर ढलायो ।

सञ्जाल – सामाजिक सञ्जालले धेरैलाई बिगार्‍यो ।

विवरण – मैले मेरो पढाइको खर्चको सम्पूर्ण विवरण आमालाई देखाएँ ।

सुइँकुच्चा ठोक्नु – पल्लो गाउँको नरे तल्लो गाउँकि डल्लीलाई लिएर सुइँकुच्चा ठोकेछ ।

लोभले लाभ लाभले विलाप – धेरै कमाउने लोभले रमेशले कमललाई पैसा ब्याजमा लगाएको थियो तर कमलले साउ नै खाइदियो ।  लोभले लाभ लाभले विलाप भनेको यही हो ।

हुने हार दैव नटार – हुने हार दैव नटार भनेझैं सबैले एक दिन यो संसार छोड्नै पर्छ ।

बोध र अभिव्यक्ति

१. दिइएका शब्दको शुद्ध उच्चारण गर्नुहोस् :

– झल्यास्स, गज्जब, शत्रु खुरुखुरु, बुद्धि, अत्तोपत्तो, पन्जा, दूरसञ्चार, आश्वस्त

२. ‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवाद हाउभाउसहित सस्वरवाचन गर्नुहोस् ।

–  शिक्षकनुसार गर्नुहोस् ।

३. दिइएका प्रश्नको उत्तर भन्नुहोस् : 

(क) ‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवाद कुन पात्रको घटनासँग सम्बन्धित छ ?

–  ‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवाद शुकमान पात्रको घटनासँग सम्बन्धित छ ।

(ख) मनोवादमा नगद पुरस्कारसहित बधाई दिएको सन्देश‘ भन्दा अगाडि र पछाडि कुन कुन प्रसङ्ग आएका छन् ?

– मनोवादमा नगद पुरस्कारसहित बधाई दिएको सन्देश‘ भन्दा अगाडि र पछाडि सामाजिक सञ्जाल र साइबर अपराधका प्रसङ्ग आएका छन् ।

(ग) पत्रिका मनमनै पढेको वर्णन मनोवादको कुन अनुच्छेदमा छ ?

– पत्रिका मनमनै पढेको वर्णन मनोवादको पाँचौं अनुच्छेदमा छ ।

(घ) मनोवादमा कुन पुरुषीय कथनशैली उपयोग गरिएको छ ? 

– मनोवादमा प्रथम पुरुषीय कथनशैली उपयोग गरिएको छ ।

४. दिइएको मनोवादको अंश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् : 

(क) मनोवादको अंशमा पात्र निदाउन नसक्नुको कारण के हो ?

– दुई वर्ष अरबको खाडीमा बसेर कमाएको पाँच लाख डुबेको चिन्ताले पात्र निदाउन नसकेका होलान् ।

(ख) पात्रले कहाँ गएर धन कमाएको थियो ?

– पात्रले अरबको खाडीमा गएर धन कमाएको थियो ।

(ग) पात्रले समाचारमा के कुरा पढेको थियो ?

– पात्रले समाचारमा साइबर अपराधका बारेमा पढेको थियो ।

(घ) पात्रले समाचारमा पढेका कुरा व्यवहारमा उतार्न नसक्दा कस्ता समस्या भोग्नुपर्यो, लेख्नुहोस् ।

– पात्रले समाचारमा पढेका कुरा व्यवहारमा उतार्न नसक्दा आफूसँग भएको पैसा गुमाउनुपर्यो ।

५. ‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवादका पात्रले मनमा खेलाएका मुख्य मुख्य घटना टिपोट गर्नुहोस् ।  

‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवादका पात्रले मनमा खेलाएका मुख्य मुख्य घटनाहरु :

– सामाजिक सञ्जालले गर्दा जीवन जटिल बन्नु र समस्यामा फस्नु,

– मोबाइलभित्रको साइबर संसारमा पस्दा विचार नपुऱ्याएकामा चिन्ता लाग्नु,

– सामाजिक सञ्जाल प्रयोग र साइबर सचेतनासम्बन्धी कक्षामा सहभागी भएर पनि व्यवहारमा लागू गर्न नसक्दा पछुतो मान्नु,

– सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोगले निम्त्याएका समस्या सम्झनु,

– मोबाइलका राम्रा र नराम्रा पक्ष सम्झनु,

– २५ लाख पाउने लोभमा फसेकोमा पछुतो हुनु,

– काकाकी छोरी पानमती झुटो जालमा परेको सम्झनु,

– दुई वर्ष अरबको खाडीमा बसेर कमाएको धन गोलखाडीमा जाँदा राति निदाउन नसक्नु,

– साइबर अपराधको सिकारबाट जोगिने उपाय सम्झनु,

– कसैलाई साइबर अपराधको सिकार बन्नु नपरोस् भन्ने इच्छा मनमा आउनु ।

६. “यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवादबाट कस्तो सन्देश पाइन्छ, लेख्नुहोस् ।

– ‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवाद समसामयिक विषयमा तयार पारिएको छ ।  सामाजिक सञ्जालमा प्राप्त झुटा सन्देशमा विश्वास गर्दा त्यसको दलदलमा फसेका पात्र शुकमानको मनोवाद यसमा प्रस्तुत गरिएको छ ।  शुकमानका माध्यमबाट हामीलाई सामाजिक सञ्जालको प्रयोगमा सचेत बनाउन र साइबर अपराधका बारेमा सिकाउन खोजिएको छ ।  मोबाइल, इन्टरनेट आदि प्रविधिको सही प्रयोगले हाम्रो जीवन सहज हुने भए पनि यसको दुरुपयोगले हामीलाई ठुला समस्यामा पार्न सक्छ ।  साइबर अपराधको सिकारबाट जोगिन, आफ्नो कम्प्युटर, ल्यापटप र मोबाइलमा चलाइने सामाजिक सञ्जाललगायतका पासवर्ड कसैलाई दिनुहुँदैन ।  समय समयमा पासवर्ड परिवर्तन गरिरहनुपर्छ ।  अपरिचित व्यक्ति वा संस्थाबाट आएका इमेल खोल्नुहुँदैन ।  इमेलमा काम गरिसकेपछि साइन आउट वा लग आउट गर्नुपर्छ ।  इमेल तथा सामाजिक सञ्जालमा आउन सक्ने आकर्षक उपहार वा चिट्ठाको भ्रममा पर्नुहुँदैन ।  यस्ता इमेल तथा म्यासेजमाथि शङ्का लागेमा नजिकको प्रहरी कार्यालयमा सम्पर्क गर्नुपर्छ भन्ने सन्देश यो मनोवादबाट पाउन सकिन्छ ।

७. मनोवादमा उल्लेख भएको साइबर अपराधको प्रसङ्ग पढेपछि तपाईंले कस्तो महसुस गर्नुभयो, उल्लेख गर्नुहोस्।

– ‘यस्तो कहिल्यै नहोस्‘ मनोवादमा उल्लेख भएको साइबर अपराधको प्रसङ्ग पढेपछि मलाई सामाजिक सञ्जालको प्रयोगमा सचेत बन्नुपर्ने चेतना अझ बढ्यो ।  प्रतिनिधि पात्र शुकमान र यस्तै ठगीका घटनाहरु स्मरणमा आइरहे ।  हुनत साइबर अपराधको यो प्रसङ्ग मेरो लागि नौलो त होइन ।  शुकमानले जस्तै यस विषयमा ज्ञान भएर बेवास्ता गर्दथें तर यसले अब यस विषयमा सम्भावित घटनाप्रति अझ सचेत बनायो ।  सामाजिक सञ्जालका माध्यमबाट हुन सक्ने साइबर अपराधबाट बच्ने थप उपायहरुको ज्ञान भयो ।

८. दिइएका शीर्षकमा छोटो मनोवाद लेख्नुहोस् : 

(क) नतिजा प्रकाशनको अगिल्लो दिन

पात्र : जियान्स

स्थान : सुत्ने कोठा

समय : राति १०:०० बजे

(भोलि एसईई परीक्षाको नतिजा प्रकाशन हुँदै छ ।  ऊ आफ्नो बिछ्‌यौनामा पल्टिइरहेको छ ।  जियान्स परीक्षाको नतिजा आउने खबरले बेचैन छ ।  नतिजा र अब के पढ्ने भन्ने भविष्यको चिन्ताले छटपटाएको पनि छ ।  उसको मनमा विभिन्न कुराहरु खेलिरहेका छन् । )

ला ! नतिजा आउने दिन पनि आइहाल्यो ।  नतिजा राम्रो आए त केही चिन्ता थिएन, नतिजा राम्रो आएन भने त ढुक्कै हो, मेरो बाबाले मलाई खाड़ी पठाउनुहुन्छ ।  परीक्षाको तयारीका लागि भनेर ट्युसन, कोचिङ सबै पढियो ।  बिहान ५ बजेदेखि बेलुका १० बजेसम्म ।  हैट, यति पढेर परीक्षा दिँदा पनि पास नभए त कहिल्यै नपढे पनि भो ।  (पानी पिउँछ । ) या ! कति चिन्ता लिएको मैले पनि यतिको लेख्दा ए + नआए पनि बि+ सम्म त कसो नआउला र ! बाबाले छोरोले ए+ ल्याउँछ भन्ने आशा गर्नुभएको छ होला, ए + आएन भने बाबा त पक्कै दुःखी हुनुहुने छ ।  छोराछोरीको राम्रो नतिजाका लागि आशा गर्नु नराम्रो पनि त होइन ।  (पर्दा खोलेर बाहिर हेर्छ । ) भोलि यतिबेला त नतिजा आइसक्छ ।  अबको बाटो के हुने भन्ने पनि यही ग्रेडले निर्धारण गर्ने होला ।  ए + आए विज्ञान विषय नै पढ्नुपर्ने होला नत्र व्यवस्थापन पढ्ने त होला ।  हुनत यो नतिजा मात्र पनि त सबथोक होइन भो ।  फल भन्दै धेरै हाउगुजी ठानेर पनि यस्तो भएको हो ।

( मनलाई सम्हाल्न खोज्छ |) एसईईमा राम्रो ग्रेड आएर पछि गुल्टिन र सोचेजस्तो नआएर पछि राम्रो हुन पनि त सक्छ नि ।  एउटा कक्षाको परीक्षा त हो, यसलाई यत्रो हाउगुजी किन ठानेको हँला ! सोचे जस्तो नआएँ मिहिनेत कम भएछ, अर्को कक्षामा अझ मिहिनेत गर्नुपर्छ भनेर बुभुँला ।  जिन्दगीले झन् कस्ता कठिन परीक्षा लिने हो ।  निराश भएर हरेस खानु नपरोस् अरु त्यस्तै हो ।  (घडी हैछे ) ए ढिला भइसकेछ, सुत्नुपर्यो ।  (बत्ती निभाएर सुत्छ । )

(ख) पुरस्कृत हुँदाको क्षण

पात्र : जियान्स

स्थान : सुत्ने कोठा

समय : राति १०:०० बजे

(जियान्स आज खुसी छ ।  उसको अनुहारमा बेग्लै चमक देखिन्छ ।  कोठाको भित्तामा झुन्डिएको प्रमाणपत्र हेरेर आनन्दले रमाउँदै छ किनकि जिल्लास्तरीय वादविवाद प्रतियोगितामा प्रथम भएको छ र उसको मनमा विभिन्न कुराहरु खेलिरहेका छन् । )

(मनमनै) धन्य भगवान् ! (हात जोडी प्रतियोगिताका क्षण सम्झँदै ) मिहिनेत गरे त्यसको फल एक दिन अवश्य पाइने रहेछ ।  सानो भए पनि मेरो एउटा सपना पूरा भएको छ ।  यत्रो एकसे एक जान्ने विद्यार्थीहरु हुँदाहुँदै जिल्लास्तरीय प्रतियोगितामा प्रथम हुनु चानचुने कुरा पनि त होइन नि ।  उद्घोषकले तेस्रो र दोस्रो हुनेको नाम भैनिसक्दा म प्रथम हुने आशा मरिसकेको थियो ।  प्रथम हुनेमा मेरो नाम भन्दा म त झण्डै उफ्रिएको ! (खुसी हुँदै) त्यो तालीको गडगडाहट र त्यतिबेला मेरो नेपाली विषय शिक्षकको मुहार पनि हेर्न लायक थियो ।  त्यहाँ उपस्थित ठूला ठूला मान्छेहरुले बधाई दिँदा त मलाई कस्तो लाज लागेको थियो ।  आमालाई यो कुरा सुनाउँदा आमाले हर्षका आँसु झार्नु ।  मलाई थाहा भयो छोराछोरीको खुसीमा आमाबाबा कति खुसी बन्दा रहेछन् भनेर ।

एकपल्ट त त्यति धेरै मान्छेको सामुन्ने गएर कसरी बोल्ने होला भन्ने चिन्ता पनि बढ्यो ।  डरले मुटु ढुक्क पनि भयो धन्न अगाडि गएर बोल्ने बेलामा त्यस्तो भएन ।  (घोरिँदै) अगाडि गएर बोल्दा केही गल्ती भएको भए त त्यत्रो मिहिनेत पानीमा मिल्दो रहेछ ।  राम्रो वक्ता बन्नलाई पहिले राम्रो श्रोता बन्नुपर्छ भन्ने मेरो शिक्षकको भनाइले पनि मलाई ढाडस मिल्यो ।  ( गम्भीर बन्दै ) धन्न मेरो पालो सुरुमा आएन ।  अरु बोलेपछि त्यसबाट शैली सिकेर आफ्नो प्रस्तुति दिन पाइयो ।  मैले मिहिनेत कम गरेको पनि त होइन नि ।  गुगलमा खोजेर र युटुबमा हेरेर तयारी गरेको फाइदै भयो ।  म प्रथम नभएको भए त मलाई मेरा साथीले गिज्याउँथे पनि होला ।  ( मुस्कुराउँदै ) अब त सबैको सामुन्ने छाती फुलाएर हिँड्न पाइन्छ ।  (कोल्टे फेर्दै) यसमा मेरा गुरु, आमाबाबा र साथीहरुको पनि ठूलो योगदान छ ।

मैले अझ मेरो प्रतिभालाई तिखार्नुपर्छ ।  मेरा लागि यो सुरुआत मात्र हो ।  यस्ता सफलताहरु सधैँ पाए त ! मैले अब अझ कोसिस गर्नुपर्छ ।  (सुत्न खोज्दै ) अब भोलि स्कुल जाँदा मिठाई लगेर गुरु र साथीहरुलाई दिनुपर्छ ।  अँ साँच्ची भोलि त प्रार्थना सभामा अँगाडि बोलाएर बधाई पनि दिनुहुन्छ होला है ।  (घडी हेर्छ) ए कति छिटो एघार बज्न लागेछ ।  अब सुत्नपर्छ ।  (ओढने ओढेर गटमट परेर सुत्छ । )

९. दिइएको विज्ञापनको नमुना पढ्नुहोस् र तपाईंको विद्यालयले प्रकाशन गरेको बालसाहित्य पत्रिकाका लागि विज्ञापन तयार गर्नुहोस् :

बाल पत्रिका ‘नव जीवन‘ प्रकाशनसम्बन्धी सूचना

विद्यार्थीहरुमा लुकेर रहेको प्रतिभालाई उजागर गर्ने उद्देश्यले हाम्रो यस श्री पञ्चधुरा माध्यमिक विद्यालयमा बालपत्रिका ‘नव जीवन‘ प्रकाशन हुन लागेको सहर्ष जानकारी गराउँछौं ।  बालसाहित्यको क्षेत्रमा प्रकाशन हुन गइरहेको यस पत्रिकामा आगामी अङ्कका लागि आफ्ना रचनाहरु पठाउनका लागि लेखन, कला र साहित्यप्रति रुचि राख्ने कक्षा १२ सम्म अध्ययन गर्ने सम्पूर्ण विद्यार्थीहरुलाई आह्वान गरिन्छ ।  

पुनश्च : उत्कृष्ट रचनाहरुलाई पुरस्कारको व्यवस्था पनि गरिएको छ ।

रचना पठाउने ठेगाना : श्री सरस्वती माध्यमिक विद्यालय, धनुषा – ३, सबैला

मिति २०८० जेठ २८ गतेसम्म

१०. दिइएको बैंक भौचरको नमुना पढ्नुहोस र भौचर भर्ने अभ्यास गर्नुहोस :

– शिक्षकअनुसार भर्नुहोस् ।

११. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :

(क) प्रश्नहरु :

(अ) प्रविधिको प्रयोगले सिकाइमा कस्तो सुविधा पुऱ्याएको छ ?

– प्रविधिको प्रयोगले सिकाइ प्रणालीलाई सरल, प्रायोगिक, मनोरञ्जक र चिरस्थायी बनाउन सहयोग पुर्याएको छ ।

(आ) तपाईंले सिकाइका लागि कुन कुन एप्स प्रयोग गर्नुभएको छ, नाम लेख्नुहोस् ।

– मैले सिकाइका लागि गुगल, युटुब जस्ता एप्स प्रयोग गरेको छु ।

(इ) विद्यार्थीमा प्रविधिप्रति मोह बढ्नुको कारण के हो ?

– सिकाइ रुचिपूर्ण र चाखलाग्दो हुनुका साथै विद्यार्थीले इन्टरनेट आदिको प्रयोगबाट नयाँ नयाँ विषयवस्तु खोजेर आफै सिक्न सक्ने भएकाले विद्यार्थीमा प्रविधिप्रति मोह बढेको हो ।

(ई) विद्यार्थीलाई परियोजना कार्य गर्न प्रविधिले कसरी सहयोग गर्छ ?

– प्रविधि प्रयोगबाट अनुसन्धान र खोज गरेर नयाँ नयाँ विषयवस्तु खोजेर परियोजना कार्य गर्न विद्यार्थीलाई सहयोग पुग्छ ।

(ख) भाषिक संरचना र वर्णविन्यास पहिचान गर्नुहोस् :

(अ) अनुच्छेदबाट दुईओटा समस्त शब्द खोजी तिनको विग्रह गर्नुहोस् ।

– कक्षाकोठा (कक्षाका लागि कोठा), चौघेरा (चार घेराको समूह) ।

(आ) ‘ठूलो‘ र ‘पढाइ‘ शब्दलाई द्वित्व प्रक्रियाबाट नयाँ शब्द बनाउनुहोस् ।

– ठुल्ठुलो, पढाइसढाइ |

(इ) अनुच्छेदबाट सुरु र बिचमा दीर्घ ऊकार प्रयोग भएका एक एक ओटा शब्द टिप्नुहोस् ।

– सुरुमा दीर्घ ऊकार प्रयोग भएका शब्द : पूर्ण बिचमा दीर्घ ऊकार प्रयोग भएका शब्द : खोजममूलक ।